منشور صلح پارسیان
آشنایی با حمام وکیل | یادگار ارزشمند دوران زندیه
کریم خان زند از سال 1172 تا 1193 هجری قمری بر تخت پادشاهی ایران تکیه زد و پایتختش شهر شیراز بود. او بناهای زیادی را در این شهر ساخت که به بناهای وکیل شهرت یافتند. بناهایی مانند مسجد، بازار، حمام، آب انبار، ارگ، دیوانخانه، کوشک، سربازخانه، کاروانسرا، ضرابخانه، گمرک ،شترخان و غیره که همگی در محله درب شاهزاده شیراز قرار دارند. حمام وکیل یکی از همین بناهاست که به دلیل نقش‌ونگارهای کم‌نظیرش شهرت خاصی دارد و به یکی از دیدنی‌های مهم شهر بدل شده است. امروزه 30 مجسمه مومی نیز در این حمام وجود دارد تا سبک زندگی قدیم را به بازدیدکنندگان نشان دهند.
این بنا در غرب مسجد وکیل قرار دارد و از نظر سبک معماری و آرایه‌ها و نقوش تزیینی از حیرت‌انگیزترین سازه‌های حکومت زندیه به شمار می‌رود. حمام وکیل با وسعتی بیش از 1400 متر مربع ساخته شد و هنرمندان نگاره‌های کم‌نظیری را بر روی آن پیاده کردند. پس از کریمخان پادشاهان دیگری روی کار آمدند و این حمام تغییراتی را به خود دید. ساختمان و تزیینات حمام در دوران قاجار مورد مرمت قرار گرفت. معماران قسمت‌هایی از این ساختمان را با ساروج پوشاندند و دوباره به تزیین آن پرداختند. در دوره پهلوی و تا دوران پهلوی دوم این حمام دایر بود و بخش‌هایی از آن را به عنوان حمام نمره خصوصی و رختکن یا سربینه را به عنوان زورخانه مورد استفاده قرار می‌دادند. در همین زمان شکاف‌هایی در دیوار و سقف پدید آمد که منجر به تعطیلی حمام شد و در سال 1351 به همت اداره باستان‌شناسی مرمتی اساسی در آن صورت گرفت.
ورودی حمام:
یکی از نکات مهم در حمام گرم بودن فضای آن است تا فرد به راحتی در آن به نظافت بپردازد و البته دچار بیماری‌هایی همچون سرماخوردگی هم نشود. در حمام‌های امروزی این مساله با وسایل گرمایشی حل شده است؛ اما در گذشته اصول هوشمندانه معماری برای حل این مساله استفاده می‌شدند. در حمام وکیل، ورودی کوچک است تا تبادل هوا به حداقل برسد. این ورودی با شیبی ملایم به بخشی می‌رسد که پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد. پس از آن راهرویی مراجعان را به سمت رختکن هدایت می‌کند که ورودی آن به صورت زاویه‌دار ساخته شده است. این طراحی نشان از تدبیر معماران برای جلوگیری از تبادل هوا بین فضای حمام و بیرون از آن دارد.
سربینه یا رختکن:
در حمام وکیل سربینه وسیع ترین فضای حمام به شمار می‌رود و قاعده آن هشت‌ضلعی منتظم است. در بخش میانی سربینه حوضی هشت‌ضلعی به چشم می‌خورد که جلوه زیبایی دارد. طاقِ رسمی‌بندیِ زیبا و وسیعی نیز در این بخش وجود دارد که بر هشت ستون سنگی حجاری شده قرار گرفته است و بخش میانی سربینه را می‌پوشاند. به طور کلی ستون‌های به‌کاررفته در این حمام، از جنس سنگ گندمک گوگرددارند و بر روی آن‌ها مقرنس‌های کم‌عمق و برجسته کار شده است. در پیرامون سربینه سکوهایی تعبیه شده اند که طاق‌های رسمی‌بندی بر فراز آن‌ها خودنمایی می‌کند. چهار حوض کوچک در چهار سکوی رو‌به‌روی هم در سربینه دیده می‌شود و در جلوی هر یک از این حوض‌ها، پلکانی قرار دارد. مراجعان قبل از رسیدن به سکوها و معمولا بعد از شست‌وشو، پاها را در حوض می‌گذاشتند چرا که در دین اسلام مستحب است بعد از حمام کردن پاهای خود را در آب سرد بگذارید.
میان در:
حد فاصل سربینه و گرمخانه فضایی به نام میان در قرار دارد که بخش اصلی آن فضایی هشتی مانند است و به آن برزخ یا هشتی دوم می‌گویند. این فضا طاق رسمی‌بندی دارد و تزیین‌های آهک بری بر سقف و دیوارهای آن به چشم می‌خورد. میان در به گونه‌ای طراحی شده که تبادل حرارت سربینه و گرمخانه به حداقل ممکن برسد و از سوی دیگر دید مستقیم میان این دو فضا را از بین ببرد. این راهرو پر پیچ و خم است و اجازه نمی‌دهد کسی به یک باره وارد گرما شود و یا به هنگام خروج از گرمخانه به یک باره با سرما برخورد کند.
گرمخانه:
گرمخانه در واقع فضای اصلی شست‌وشو است. این فضا در حمام وکیل قاعده‌ای مربع دارد و کوچک‌تر از فضای سربینه به نظر می‌رسد. چهار ستون سنگی در بخش میانی این فضا جا خوش کرده‌اند و طاق رسمی‌بندی زیبایی بر فراز آن‌ها استوار شده است. دو فضای غرفه مانند عمیق در دو سوی گرمخانه وجود دارد که هر یک از طاقی رسمی‌بندی برخوردارند و حوضی در میان آن‌ها دیده می‌شود. کف گرمخانه سنگ‌فرش است و در زیر این سنگ‌فرش، دالان‌های باریکی تعبیه شده که با به جریان انداختن هوای گرم و بخار آب در آن کف حمام را گرم می‌کردند.
مطالب مرتبط:
برای خواندن سایر مطالب وارد مجله گردشگری منشور صلح پارسیان شوید.
جهت رزرو تور و سفر به شیراز با شماره 02162714 در تماس باشید.
شما به این مطلب چه امتیازی می‌دهید؟
